Những ai ghiền cà phê cần lưu ý: Phía sau những giọt cà phê đen
Thành phần chủ yếu của cà phê là cafein. Cafein có tác dụng kích thích hoạt động của hệ thần kinh, làm gia tăng các hoạt động thể chất có liên quan đến hệ thần kinh như hoạt động trí não, gia tăng trạng thái thức tỉnh, gia tăng hoạt động tư duy, làm tăng nhịp tim, tăng huyết áp, tăng hoạt động của cơ bắp...
Qua đó, nó có tác dụng làm tăng sự hưng phấn tinh thần, tăng sự tập trung trí óc và hiệu quả làm việc. Tuy nhiên, cafein cũng có thể gây tác hại đáng kể đến sức khỏe nếu lạm dụng. Các nghiên cứu trên chuột (cafein có tác động trên động vật giống như ở người) với liều cao kéo dài liên tục cho thấy, cafein có thể gây mệt mỏi, suy nhược, làm gia tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch, huyết áp, viêm loét dạ dày, tá tràng...
Những người có nguy cơ đầu tiên là những người có thói quen chỉ dùng một ly cà phê để thay cho bữa ăn sáng. Bữa ăn sáng là một bữa ăn chính cần thiết, cung cấp 30-40% nhu cầu năng lượng hằng ngày của cơ thể, phục vụ cho buổi làm việc kéo dài đến bốn - năm giờ với một cường độ lao động cao. Một người lớn bình thường cần ăn bữa sáng có mức năng lượng khoảng 600-800Kcalo từ nhiều loại thực phẩm khác nhau. Ly cà phê nếu không cho thêm đường, sữa thì gần như không có năng lượng, trong khi hoạt động của cơ thể lại tăng lên dưới tác dụng kích thích của cafein, khiến cơ thể sẽ phải huy động năng lượng dự trữ. Tình trạng này kéo dài sẽ làm suy kiệt nguồn dự trữ của cơ thể, nhất là nguồn dự trữ chất đạm, vitamine và khoáng chất rất cần thiết cho sự chuyển hóa các chất dự trữ của cơ thể thành nguồn năng lượng cho hoạt động. Nếu cho thêm đường, sữa... ly cà phê có thể cung cấp khoảng 100 đến tối đa 150Kcalo, chỉ đạt chưa đến 1/3 nhu cầu bình thường, đồng thời các thành phần dinh dưỡng lại không cân đối, đa phần là năng lượng rỗng từ đường đơn giản. Vì vậy, chỉ dùng cà phê như thêm một thành phần cho bữa sáng và tốt nhất là nên uống sau khi ăn.
Một số người có thói quen uống cà phê nhiều lần trong ngày. Điều này có thể chấp nhận được nếu cà phê pha loãng, không đường và không quá sáu tách mỗi ngày, tức là vào khoảng 600ml. Điều cần chú ý là độ loãng của cà phê. Các loại cà phê pha bằng máy tự động thường loãng hơn nhiều so với cà phê pha bằng phin có khi đến năm - sáu lần, nghĩa là sáu tách cà phê loãng này chỉ bằng một tách cà phê phin. Nếu nghiện cà phê đậm đặc, cũng không nên vượt quá hai ly mỗi ngày.
Cà phê thường được lạm dụng trong những trường hợp cần thức để làm việc, nhưng ít ai chú ý đến việc sau thời gian tỉnh táo dưới tác dụng của cà phê, các giấc ngủ thường kéo dài hơn, nếu không cơ thể sẽ mệt mỏi, lừ đừ. Đó là quy luật sinh lý của cơ thể cần được tôn trọng, để các tế bào thần kinh có thời gian nghỉ ngơi sau khi hoạt động gắng sức. Nếu uống cà phê liên tục để kích thích trí não, có thể dẫn đến tình trạng suy nhược thần kinh, gia tăng nhạy cảm với stress hoặc gây nghiện, tức là phải có cafein kích thích tế bào thần kinh mới chịu làm việc.
Trẻ em và phụ nữ có thai hay đang cho con bú tuyệt đối không nên dùng cà phê. Các tác hại mặc dù vẫn chưa được chứng minh rõ, nhưng những chất có tác dụng kích thích thì về nguyên tắc, đã không tốt. Ngoài ra, những bệnh nhân tim mạch, huyết áp, tiểu đường, loét dạ dày tá tràng, viêm ruột kích thích, các bệnh nhân có các bệnh lý thần kinh như rối loạn thần kinh thực vật, suy nhược thần kinh... cũng cần hạn chế cà phê.
Qua đó, nó có tác dụng làm tăng sự hưng phấn tinh thần, tăng sự tập trung trí óc và hiệu quả làm việc. Tuy nhiên, cafein cũng có thể gây tác hại đáng kể đến sức khỏe nếu lạm dụng. Các nghiên cứu trên chuột (cafein có tác động trên động vật giống như ở người) với liều cao kéo dài liên tục cho thấy, cafein có thể gây mệt mỏi, suy nhược, làm gia tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch, huyết áp, viêm loét dạ dày, tá tràng...
Những người có nguy cơ đầu tiên là những người có thói quen chỉ dùng một ly cà phê để thay cho bữa ăn sáng. Bữa ăn sáng là một bữa ăn chính cần thiết, cung cấp 30-40% nhu cầu năng lượng hằng ngày của cơ thể, phục vụ cho buổi làm việc kéo dài đến bốn - năm giờ với một cường độ lao động cao. Một người lớn bình thường cần ăn bữa sáng có mức năng lượng khoảng 600-800Kcalo từ nhiều loại thực phẩm khác nhau. Ly cà phê nếu không cho thêm đường, sữa thì gần như không có năng lượng, trong khi hoạt động của cơ thể lại tăng lên dưới tác dụng kích thích của cafein, khiến cơ thể sẽ phải huy động năng lượng dự trữ. Tình trạng này kéo dài sẽ làm suy kiệt nguồn dự trữ của cơ thể, nhất là nguồn dự trữ chất đạm, vitamine và khoáng chất rất cần thiết cho sự chuyển hóa các chất dự trữ của cơ thể thành nguồn năng lượng cho hoạt động. Nếu cho thêm đường, sữa... ly cà phê có thể cung cấp khoảng 100 đến tối đa 150Kcalo, chỉ đạt chưa đến 1/3 nhu cầu bình thường, đồng thời các thành phần dinh dưỡng lại không cân đối, đa phần là năng lượng rỗng từ đường đơn giản. Vì vậy, chỉ dùng cà phê như thêm một thành phần cho bữa sáng và tốt nhất là nên uống sau khi ăn.
Một số người có thói quen uống cà phê nhiều lần trong ngày. Điều này có thể chấp nhận được nếu cà phê pha loãng, không đường và không quá sáu tách mỗi ngày, tức là vào khoảng 600ml. Điều cần chú ý là độ loãng của cà phê. Các loại cà phê pha bằng máy tự động thường loãng hơn nhiều so với cà phê pha bằng phin có khi đến năm - sáu lần, nghĩa là sáu tách cà phê loãng này chỉ bằng một tách cà phê phin. Nếu nghiện cà phê đậm đặc, cũng không nên vượt quá hai ly mỗi ngày.
Cà phê thường được lạm dụng trong những trường hợp cần thức để làm việc, nhưng ít ai chú ý đến việc sau thời gian tỉnh táo dưới tác dụng của cà phê, các giấc ngủ thường kéo dài hơn, nếu không cơ thể sẽ mệt mỏi, lừ đừ. Đó là quy luật sinh lý của cơ thể cần được tôn trọng, để các tế bào thần kinh có thời gian nghỉ ngơi sau khi hoạt động gắng sức. Nếu uống cà phê liên tục để kích thích trí não, có thể dẫn đến tình trạng suy nhược thần kinh, gia tăng nhạy cảm với stress hoặc gây nghiện, tức là phải có cafein kích thích tế bào thần kinh mới chịu làm việc.
Trẻ em và phụ nữ có thai hay đang cho con bú tuyệt đối không nên dùng cà phê. Các tác hại mặc dù vẫn chưa được chứng minh rõ, nhưng những chất có tác dụng kích thích thì về nguyên tắc, đã không tốt. Ngoài ra, những bệnh nhân tim mạch, huyết áp, tiểu đường, loét dạ dày tá tràng, viêm ruột kích thích, các bệnh nhân có các bệnh lý thần kinh như rối loạn thần kinh thực vật, suy nhược thần kinh... cũng cần hạn chế cà phê.
ThS-BS Đào Thị Yến Phi
(Trưởng BM Dinh dưỡng
ĐH Y Khoa Phạm Ngọc Thạch)
